---

Manifest Komunistyczny, autorstwa Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, jest wpływowym dokumentem ideologicznym, który przedstawia historię jako nieustanną walkę klasową, definiując nowoczesny konflikt jako starcie między burżuazją a proletariatem, którego nieuniknionym celem jest rewolucyjne obalenie kapitalizmu i ustanowienie społeczeństwa bezklasowego.

Ideologia i Program Manifestu Komunistycznego

Przegląd Ideologiczny: Fundamentalne Tezy „Manifestu Komunistycznego”

Wprowadzenie: Geneza i Cel Manifestu

„Manifest Komunistyczny”, napisany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, stanowi jeden z najbardziej wpływowych dokumentów w historii nowożytnej myśli politycznej. Jego geneza związana jest z kongresem Związku Komunistów – międzynarodowego stowarzyszenia ludzi pracy – który odbył się w Londynie w listopadzie 1847 roku. Autorzy otrzymali wówczas zlecenie przygotowania i opublikowania kompletnego, teoretycznego i praktycznego programu partii. Manifest był strategiczną odpowiedzią na powszechne w Europie postrzeganie komunizmu jako nieokreślonego, ale groźnego „widma”. Opublikowany na progu Wiosny Ludów, miał na celu otwarte przedstawienie światu poglądów, dążeń i celów komunistów, aby „bajce o widmie komunizmu przeciwstawić manifest samej partii”. Dokument ten, oparty na historycznej analizie społeczeństwa, stał się fundamentalnym wykładem ideologicznym ruchu.

Walka Klas jako Motor Historii

Centralną tezą, na której opiera się cała argumentacja Manifestu, jest stwierdzenie, że „historia wszelkiego społeczeństwa dotychczasowego jest historią walk klasowych”. Ta koncepcja postrzega dzieje ludzkości jako nieustanny, dynamiczny proces konfliktu między grupami społecznymi o sprzecznych interesach ekonomicznych, a nie jako serię przypadkowych zdarzeń.

Autorzy ilustrują tę tezę, przywołując historyczne pary antagonistycznych klas, które definiowały kolejne epoki:

• Wolny i niewolnik
• Patrycjusz i plebejusz
• Pan feudalny i chłop poddany
• Majster cechowy i czeladnik

Walka między ciemiężycielami a uciskanymi w każdej z tych epok prowadziła albo do „rewolucyjnego przekształcenia całego społeczeństwa”, albo do „wspólnej zagłady walczących klas”.

Nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne, które powstało na ruinach feudalizmu, uprościło antagonizmy klasowe, doprowadzając do ostrej polaryzacji. Całe społeczeństwo, według Marksa i Engelsa, coraz bardziej dzieli się na „dwa wielkie wrogie obozy, na dwie wielkie, stojące sobie bezpośrednio naprzeciw klasy”: burżuazję i proletariat.

Centralni Antagoniści Epoki Nowożytnej: Burżuazja i Proletariat

Zrozumienie Manifestu wymaga dogłębnej analizy dynamicznej relacji między burżuazją a proletariatem, której powstanie jest nierozerwalnie związane z rewolucjami w środkach produkcji i wymiany, co wywodzi nieuchronność historycznej transformacji.

Ewolucja i Rewolucyjna Rola Burżuazji

Manifest śledzi rozwój burżuazji od mieszczan w średniowiecznych miastach, przez epokę manufaktury, aż po dominację w erze wielkiego przemysłu napędzanego maszyną parową. Impuls do tego rozwoju dały wielkie odkrycia geograficzne (odkrycie Ameryki, opłynięcie Afryki), które otworzyły nowe rynki i stworzyły podwaliny pod rynek światowy. Każdy etap rozwoju ekonomicznego burżuazji prowadził do postępu politycznego, którego zwieńczeniem było zdobycie wyłącznego panowania w nowoczesnym państwie przedstawicielskim.

Manifest oddaje burżuazji ogromny historyczny hołd, przyznając jej „rolę w najwyższym stopniu rewolucyjną”. Wpływ burżuazji na społeczeństwo można streścić w kilku kluczowych punktach:

• Zniszczenie stosunków feudalnych: Burżuazja zerwała patriarchalne i feudalne więzi, zastępując je chłodnym interesem i „bezduszną ‘zapłatą w gotówce’”. Osobistą godność człowieka zamieniła w wartość wymienną.
• Nieustanne rewolucjonizowanie produkcji: W przeciwieństwie do poprzednich klas panujących, burżuazja nie może istnieć bez ciągłego przewrotu w narzędziach i stosunkach produkcji. Ta „nieustanna rewolucjonizacja produkcji, bezustanne wstrząsanie wszystkimi stosunkami społecznymi, wieczna niepewność i wieczny ruch” wyróżnia epokę burżuazyjną.
• Stworzenie rynku światowego: Poprzez eksploatację rynku światowego, burżuazja nadała produkcji i konsumpcji charakter kosmopolityczny. Zniszczyła tradycyjne przemysły, zastępując je nowymi, uzależnionymi od globalnych surowców, co doprowadziło do wszechstronnej współzależności narodów.
• Centralizacja polityczna: Koncentracja środków produkcji i własności spowodowała centralizację polityczną. Nowoczesna władza państwowa jest „jedynie komitetem zarządzającym wspólnymi interesami całej klasy burżuazyjnej”.

Ta sama siła, która umożliwiła burżuazji zniszczenie feudalizmu, zwraca się teraz przeciwko niej. Wewnętrzne sprzeczności kapitalizmu objawiają się w cyklicznych kryzysach handlowych. Paradoksalnie, problemem staje się „epidemia nadprodukcji” – społeczeństwo posiada zbyt wiele cywilizacji, środków do życia i przemysłu, ponieważ siły wytwórcze stają się zbyt potężne dla burżuazyjnych stosunków własności.

Narodziny i Rozwój Proletariatu

Rozwój kapitału jest ściśle powiązany z rozwojem proletariatu. Manifest definiuje proletariat jako „klasę nowoczesnych robotników, którzy żyć mogą tylko dopóty, dopóki znajdują pracę, i którzy znajdują pracę tylko dopóty, dopóki ich praca pomnaża kapitał”. Robotnicy ci, zmuszeni sprzedawać się „na sztuki”, stają się towarem podlegającym wahaniom konkurencji i rynku.

Warunki pracy w systemie fabrycznym prowadzą do dehumanizacji; wraz z upowszechnieniem maszyn, praca traci indywidualny charakter. Robotnik staje się jedynie „dodatkiem do maszyny”, od którego wymaga się monotonnych czynności. Proletariusze są niewolnikami nie tylko klasy burżuazyjnej, ale „codziennie i o każdej godzinie” także maszyny, dozorcy i samego fabrykanta.

Walka proletariatu z burżuazją przechodzi przez następujące etapy:

1. Bunty indywidualne: Na początku walkę prowadzą pojedynczy robotnicy, później grupy, kierując ataki przeciwko narzędziom – niszczone są maszyny i podpalane fabryki.
2. Formowanie się klasy: W miarę rozwoju przemysłu proletariat rośnie w siłę i koncentruje się w wielkich masach. Nowoczesne środki komunikacji, takie jak kolej, ułatwiają kontakt między robotnikami, co pozwala scentralizować lokalne walki w jedną walkę ogólnokrajową – walkę klasową. Te same narzędzia, które burżuazja stworzyła dla umocnienia władzy (globalny rynek, komunikacja), stają się środkami ułatwiającymi organizowanie się proletariatu.
3. Organizacja w partię polityczną: Zjednoczenie robotników prowadzi do ich organizacji w klasę, a następnie w partię polityczną. Choć organizacja jest rozbijana przez konkurencję, za każdym razem odradza się „silniejsza, mocniejsza, potężniejsza”.

Wniosek Manifestu jest taki, że rozwój wielkiego przemysłu podcina sam fundament władzy burżuazji, w ten sposób produkuje ona przede wszystkim „swoich własnych grabarzy”. Upadek burżuazji i zwycięstwo proletariatu są uznane za „jednakowo nieuniknione”.

Program Komunistyczny: Cele i Fundamentalne Tezy

Ta część Manifestu precyzuje cele ruchu komunistycznego i ma na celu odparcie zarzutów wobec komunizmu.

Zniesienie Własności Burżuazyjnej

Centralnym punktem programu jest wezwanie do zniesienia własności burżuazyjnej. Marks i Engels starannie odróżniają ją od własności osobistej, zdobytej pracą, która stanowi podstawę wolności osobistej. Własność drobnego rzemieślnika i chłopa jest i tak codziennie niszczona przez rozwój przemysłu.

Przedmiotem ataku jest własność burżuazyjna, czyli kapitał, który opiera się na wyzysku pracy najemnej.

„Teorię komunistów można streścić w jednym zdaniu: zniesienie własności prywatnej”.

Manifest argumentuje, że w istniejącym społeczeństwie własność prywatna jest już zniesiona dla dziewięciu dziesiątych jego członków i istnieje dla nielicznych tylko dlatego, że nie istnieje dla przytłaczającej większości. Komuniści zamierzają znieść formę własności, której warunkiem koniecznym jest brak własności dla ogromnej części społeczeństwa.

Kapitał jest produktem zbiorowym i może być uruchomiony tylko przez wspólną działalność wielu członków społeczeństwa. Przekształcenie kapitału we własność wspólną, należącą do wszystkich, nie znosi osobistego charakteru przyswajania produktów, lecz zmienia jedynie społeczny charakter własności – traci ona swój charakter klasowy.

Krytyka Instytucji Burżuazyjnych: Rodzina, Naród i Kultura

Rodzina: Krytyce poddany jest burżuazyjny model rodziny, oparty na kapitale i prywatnym zysku. W pełni rozwinięta forma takiej rodziny istnieje tylko dla burżuazji, a jej koniecznym uzupełnieniem jest „przymusowy brak rodziny u proletariuszy i prostytucja publiczna”. Zniesienie rodziny burżuazyjnej jest postrzegane jako naturalna konsekwencja zniknięcia kapitału, który jest jej fundamentem.

Narodowość: Na zarzut, że komuniści chcą znieść ojczyznę i narodowość, Manifest odpowiada: „robotnicy nie mają ojczyzny”. Rozwój burżuazji, wolny handel i rynek światowy już teraz zacierają różnice narodowe. Panowanie proletariatu ma ten proces przyspieszyć, ponieważ jednym z pierwszych warunków jego wyzwolenia jest zjednoczone działanie, przynajmniej w krajach cywilizowanych.

Idee panujące (kultura, religia, prawo): Manifest dowodzi, że „idee panujące każdego okresu były zawsze tylko ideami klasy panującej”. Świadomość człowieka zmienia się wraz ze zmianą warunków jego bytu materialnego. Rewolucja komunistyczna jest postrzegana jako „najradykalniejsze zerwanie z tradycyjnymi stosunkami własnościowymi”, co pociąga za sobą „najradykalniejsze zerwanie z tradycyjnymi ideami”.

Rewolucja Proletariacka i Przejście do Społeczeństwa Bezklasowego

Manifest kreśli ostateczną wizję transformacji społeczeństwa. Celem rewolucji jest całkowita przebudowa struktur społecznych i ekonomicznych, prowadząca do powstania społeczeństwa bezklasowego.

Zdobycie Władzy i Rola Państwa

Pierwszym krokiem rewolucji robotniczej jest „wywalczenie demokracji” i wyniesienie proletariatu do pozycji klasy panującej. Po zdobyciu władzy proletariat użyje swojego panowania politycznego, aby „stopniowo wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, scentralizować wszystkie narzędzia produkcji w ręku państwa, tj. w ręku zorganizowanego jako klasa panująca proletariatu”. Celem jest również jak najszybsze pomnożenie masy sił wytwórczych.

W tym kontekście władza polityczna jest zdefiniowana jako „zorganizowana przemoc jednej klasy w celu uciskania innej”. Państwo proletariackie ma charakter przejściowy – jest narzędziem koniecznym do złamania oporu burżuazji i przeprowadzenia fundamentalnych reform gospodarczych.

Proponowane Środki Rewolucyjne i Ostateczna Wizja

Manifest wymienia dziesięciopunktowy program środków, które „w krajach najbardziej przodujących będą mogły być niemal powszechnie zastosowane” w celu zrewolucjonizowania sposobu produkcji:

1. Wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwowe.
2. Wysoki podatek progresywny.
3. Zniesienie prawa dziedziczenia.
4. Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników.
5. Scentralizowanie kredytu w rękach państwa poprzez bank narodowy o kapitale państwowym i wyłącznym monopolu.
6. Scentralizowanie środków transportu w rękach państwa.
7. Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi produkcji, uprawa roli i melioracja gruntów według wspólnego planu.
8. Jednakowy przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych, zwłaszcza dla rolnictwa.
9. Zespolenie rolnictwa i przemysłu, działanie w kierunku stopniowego usunięcia przeciwieństwa między miastem a wsią.
10. Publiczne i bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej dzieci w jej dzisiejszej formie. Połączenie wychowania z produkcją materialną.

Ostatecznym celem jest doprowadzenie do sytuacji, w której znikną różnice klasowe, a cała produkcja zostanie skoncentrowana w rękach „zrzeszenia całego narodu”. Wówczas władza publiczna utraci swój charakter polityczny.

Na miejsce starego społeczeństwa burżuazyjnego Manifest roztacza wizję przyszłości, w której powstanie „zrzeszenie, w którym swobodny rozwój każdej jednostki jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich”.

Podsumowanie: Ideologiczne Dziedzictwo Manifestu

„Manifest Komunistyczny” przedstawia radykalną wizję historii opartą na przekonaniu, że jest ona napędzana przez walkę klas, która w epoce nowoczesnej sprowadza się do konfliktu między burżuazją a proletariatem. Kapitalizm, pomimo swojej rewolucyjnej roli, zawiera w sobie zalążki własnej zagłady. Proletariat jest postrzegany jako uniwersalna klasa rewolucyjna, której misją jest zniesienie własności prywatnej (kapitału) i stworzenie społeczeństwa bezklasowego.

Dokument kończy się potężnym wezwaniem do działania, które stało się mottem ruchów rewolucyjnych: „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”.

---

FAQ

Jaka jest najważniejsza teza ideologiczna „Manifestu Komunistycznego”?

Centralną tezą Manifestu jest stwierdzenie, że „historia wszelkiego społeczeństwa dotychczasowego jest historią walk klasowych”. Koncepcja ta zakłada, że dzieje ludzkości są nieustannym, dynamicznym konfliktem między ciemiężycielami a uciskanymi o sprzeczne interesy ekonomiczne, co w epoce nowożytnej sprowadza się do antagonizmu między burżuazją a proletariatem.

Dlaczego Marks i Engels oddali burżuazji „hołd historyczny”?

Autorzy przyznają burżuazji „rolę w najwyższym stopniu rewolucyjną”, ponieważ to ona zniszczyła archaiczne stosunki feudalne, zastępując je chłodnym interesem. Burżuazja jako pierwsza klasa panująca nie może istnieć bez ciągłego przewrotu w narzędziach i stosunkach produkcji oraz stworzenia rynku światowego, co historycznie napędziło postęp.

Czym proletariat różni się od burżuazji i w jaki sposób się organizuje?

Proletariat definiowany jest jako klasa nowoczesnych robotników, którzy żyją tylko dzięki znajdowaniu pracy, a ich praca pomnaża kapitał. Są oni towarem podlegającym wahaniom rynku. Organizacja proletariatu rozpoczyna się od buntów indywidualnych, ale dzięki nowoczesnym środkom komunikacji i koncentracji mas robotniczych, lokalne walki centralizują się w ogólnokrajową walkę klasową, prowadząc do organizacji w partię polityczną.

Jak komuniści definiują własność, którą zamierzają znieść?

Komuniści dążą do zniesienia własności burżuazyjnej, czyli kapitału opartego na wyzysku pracy najemnej, który jest potęgą społeczną. Nie chodzi im o zniesienie „osobiście nabytej, własną pracą zdobytej własności” (jak własność drobnego rzemieślnika), lecz o formę własności, która dla swojej egzystencji wymaga braku własności u przytłaczającej większości społeczeństwa.

Jakie są główne środki, które proletariat musi wprowadzić po zdobyciu władzy?

Po zdobyciu władzy politycznej i wyniesieniu się do pozycji klasy panującej, proletariat ma za zadanie scentralizować wszystkie narzędzia produkcji w ręku państwa. Manifest proponuje dziesięciopunktowy program, zawierający m.in. wywłaszczenie własności ziemskiej, wysoki podatek progresywny, zniesienie prawa dziedziczenia, centralizację kredytu i transportu w rękach państwa, oraz wprowadzenie publicznego i bezpłatnego wychowania wszystkich dzieci połączonego z produkcją materialną.

Posted Using INLEO